Voor den mensch, zoo hij de eerste oorzaak der algemeene verbastering niet kent, is geen raadselachtiger wezen dan hij zelf. Hij gevoelt een trek naar hooger bestaan; doch gevoelt ook dat hij telkens door neigingen en driften in tegenovergestelden zin wordt geleid. Hoe groot en tevens hoe ellendig; hoe aardsch, en tevens hoe hemelschgezind! De een ziet in zucht naar hetgeen verheven, de ander in overhelling naar hetgeen aardsch en dierlijk is, het merk van 's menschen aanleg 1; de een wil zich, door eigen kracht, uit den jammerpoel opheffen, de ander vleit zich, door voldoening zijner lusten, dien in paradijs te herscheppen. Twee stelsels, waarvan het eene op hoogmoed, het andere op begeerlijkheid, het eene, zoowel als het andere, op voeden en koesteren van zielekrankheid, van verderfelijke zelfzucht berust. Stoicisme of Epicurisme, hierop loopt, buiten het Evangelie, elke zedeleer uit.

De Openbaring alleen is de grondslag eener volledige wijsbegeerte; zij bevat de hoogste, de alleen ware filozofie. *

,, an der Bildung der allgemeinen Begriffe durch den Verstand das Schema ,, gefunden zu haben, nach welchem die Körper-und Geisterwelt erklärt ,, werden konnte." Zimmer. - Zoo schrijft F. v. Schlegel, over Baco en Leipnitz:,, Ihre Systeme wurden als die zwey verschiednen philosophischen An,, fangspunkte für eine höhere und bessere Philosophie bezeichnet, welche in ,, ihrer weitern Vollendung und harmonischen Vereinigung sich dann zu einer vollständig christlichen hätte gestalten mögen."

دو

1

„Les uns ont voulu renoncer aux passions et devenir dieux; les autres ,, ont voulu renoncer à la raison et devenir bêtes. Mais ils ne l'ont pas pu, ,, ni les uns, ni les autres." Pascal. - De laatsten evenwel hadden het ver gebragt.

دو

Das Christenthum in der Tiefe seiner Lehre aufgefaszt, ist die höchste ,, Philosophie, und die allein wahre des menschlichen Geistes." Tholuck. Wijsbegeerte en historie worden niet vernietigd, maar doordrongen van een christelijken geest. Waar dit het geval niet is, zegt de Christen met Pascal: ,, nous n'estimons pas que toute la philosophie vaille une heure de peine. Se moquer de la philosophie, c'est vraiment philosopher." Anders gelden de woorden van Göschel, wijsgeer op christelijken bodem: „Wenn

دو

دو

in neuster Zeit wohl gar der Streit erneuert ist, ob eine christliche Philo,, sophie möglich sey, so steht im Gegentheil zu behaupten, dasz eine andere ,, als christliche Philosophie nicht möglich ist, wie sie dann auch nicht ,, wirklich ist. In der sogenannten heidnischen Philosophie des Alterthums, ,,so wie in der nicht so genannten heidnischen Philosophie späterer und ,, unserer Zeiten, ist nur so viel wahr als christlich ist. Die Philosophie ,, vom Christenthum trennen ist daher in der That nichts anders, als sie von ihrem Inhalte und Zweck, nämlich von der Wahrheit scheiden." De waarschuwing van den Apostel, Coloss. 2 v. 8, betreft de wijsbegeerte

دو

Het Christendom lost de voor de wijsbegeerte onoplosbare raadselen, voor zoo ver dit tot levenswijsheid en eeuwig geluk noodig is, op. Door het geloof wordt de harmonie van gevoel en rede hersteld. De Openbaring leert hoe de zelfbewustheid van grootheid en ellende kan worden verklaard. Zij geeft vastheid van beginsels terwijl ze vrijheid van meeningen laat 1. Zij geeft wat de wijsbegeerte belooft.

Buiten het Christendom is er tusschen godsdienst en wijshegeerte altijd vijandschap geweest. Dit kon niet anders, dewijl heidensche godsdienst, telkens meer een voor den wijsgeer ergerlijk bijgeloof werd. Zoo moest er strijd tusschen gelooven en weten ontstaan. Thans wordt door den Christen het eenheidsbeginsel van gelooven en weten, van godsdienst en wijsbegeerte, in de geopenbaarde waarheden erkend 2.

دو

welke niet is na Christus; alwaar de kantteekening staat, voor vele Christenen hier te lande niet overtollig;,, hierdoor en wordt de rechte Philoso,,phie niet verstaen, die een gave Gods is, en zelfs een middel dienstig om Gods woord beter te verstaen en te verklaren, maar de sophisterye." Evenzoo de Ev. Kirchen-Zeitung. „Es ware lächerlich zu behaupten, Theologie schliesze Philosophie aus, sofern unter Philosophie die begriffliche Ent,, wickelung verstanden wird; aber als Theologie musz sie diejenige Philo,, sophie ausschlieszen, die den lebendigen Gott ausschlieszt, indem der Be„griff, den sie haben will, dem Worte Gottes wiederspricht."

دو

• Buiten het Christendom is dualisme onvermijdelijk; men heeft slechts tusschen twee dwaalbegrippen keus. Op christelijk gebied evenzeer, zoodra men het rigtsnoer der Heilige Schriftuur verlaat; pelagianisme of fatalisme, werkheiligheid of werkeloosheid, onvermogen of eigen kracht. De Christen ontzeilt beide klippen, gedachtig aan Philipp. 2 v. 12b en 13, en zegt: „Ik ,,vermag alle dingen door Christus die mij kracht geeft." De mensch, die zich op eigen inzigt verlaat, is, volgens Luther in zijn populairen trant, aan den dronken boer niet ongelijk die, in plaats van te zitten op het paard, er beurtelings ter regter- en linkerzij afvalt. Dit heen en weêr vallen is de geschiedenis der menschelijke filozofiie. Uitmuntend is over den strijd der wijsgeeren buiten het Christendom, de plaats van Pascal: „Ils ne peuvent ,, ni subsister seuls à cause de leurs défauts, ni s'unir à cause de la contra,,riété de leurs opinions. Mais il faut qu'ils se brisent et s'anéantissent ,,pour faire place à la vérité de la révélation. C'est elle qui accorde les ,, contrariétés les plus formelles par un art tout divin. Unissant tout ce qui „est vrai, chassant tout ce qu'il y a de faux, elle enseigne avec une sagesse véritablement céleste le point où s'accordent les principes opposés, qui pa

دو

,,raissent incompatibles dans les doctrines purement humaines."

2

„Ein Volk mit einer Religion wie die der Griechen, muszte entweder

,, gar nicht philosophiren, oder die Philosophie muszte auch die Nichtigkeit

De christelijke wijsbegeerte, die men het toegepaste Christendom genoemd heeft 1, bevat het levensbeginsel van kennis en wetenschap 2. Zij is de zon, die op het veld van menschelijk onderzoek helderheid, warmte en leven verspreidt. Elke wetenschap, wel beoefend, legt van de waarheid der Openbaring getuigenis af*; niet wel beoefend, verheerlijkt zij, door afwijking en wanbegrip, de hoogste

1

,, Die Philosophie ist eine angewandte Theologie, wenn man so sagen ,, darf, mittelst derer die Philosophie die allgemeinen Ideen auf dem fast ,, unermeszlichen Felde alles geschichtlichen Wissens, Erfahrungswissenschaft „und Naturkunde, in sehr vielfache praktische Beziehung und fruchtbare „Anwendung bringt." Schlegel. -, La philosophie consiste à trouver l'inter,, prétation raisonnée des vérités divines." Mme de Stael.

• De wetenschappen, zonder de Godsdienst, strekken slechts tot vermeerdering der krachten van een bedorven natuur, maken de verbastering erger, in plaats van geneesmiddel te zijn. Het is niet door verstandelijke kennis, zonder hooger beginsel, dat volken, tot woestheid afgedaald, weder beschaafd zijn. „Die Wurzel aller menschlichen Ausbildung ist die Religion." Tholück. Er is niet zelden beweerd dat de wetenschap in sommige tijdperken voor het Christendom den weg had gebaand, en het kan waar zijn dat zij, onder Gods bestuur, tot de middelen van voorbereiding heeft behoord; doch, bij aandachtige beschouwing van de historie, zou men ontdekken dat meer nog verlichting op het Christendom, dan Christendom op verlichting gevolgd is. Uit echt christelijk geloof is altijd echte verlichting ontstaan. Naar waarheid schrijft Le Maistre: „La religion est la mère de la science. Le sceptre de ,, la science n'appartient à l'Europe que parcequ'elle est chrétienne. Toutes ,, les sciences greffées sur ce sujet divin ont manifesté la sève divine par une ,,immense végétation." Die invloed is ook na de Hervorming zigtbaar. De wetenschap heeft aan het Christendom behoefte. In het belang van alle waarachtige kennis moet het ligchaam der wetenschappen door een christelijken geest worden bezield. (Nederlandsche Gedachten, III, no. 32.),, La reli„gion", zegt iemand te regt,,, est l'aromate qui empêche la science de se ,, corrompre." In de politieke wetenschappen kan dit zonder veel moeite worden getoond. Elk gedeelte der kennis moet desniettemin zijne zelfstandigheid behouden. Zonderling is de uitdrukking van Heeren: Dasz alle wissenschaftlichen Kenntnisse an Religion geknüpft bleiben, ist das Eigen,, thümliche der geistigen Bildung des Orients; indem sie bei den Griechen ,,sich davon trennten, erhielten ihre Wissenschaften ihre Selbständigkeit,

دو

دو

دو

und damit den Occidentalischen Charakter." De zelfstandigheid der wetenschappen moet niet in afgescheidenheid van de godsdienst, evenmin in het Westen als in het Oosten goed te keuren, worden gezocht. Het is hier, gelijk in het Staatsregt; zelfstandigheid behoort geen onafhankelijkheid te zijn; al is het dat men geen centralisatie verlangt, men dient een middenpunt te behouden.

3 Treffend is het gezegde van den uitmuntenden franschen geschiedkundigen Moreau: „On me reproche de mettre Dieu partout. Je ne l'y mets pas, je Le trouve."

waarheid tegen wil en dank 1. Naauwkeurige studie brengt naar de algemeene bron van licht en leven terug.

Deze opmerkingen zijn thans dubbel gewigtig. De anti-christelijke en ook de onchristelijke filozofie moet van het gebied waarop zij ingedrongen is, worden verjaagd. Het blijke dat zij een bedriegelijke schemerschijn is, terwijl het licht aangetroffen wordt in de Openbaring welke zij versmaadt 8. Evenwel noch het heidensch, noch het pauselijk Rome is door de wijsbegeerte, maar door de eenvoudige Evangelieprediking overwonnen en, om een nieuw tijdperk van geloof te doen ontstaan, zal meer dan filozofie, zal verbreiding van Gods Woord en werking van zijn Geest noodzak(lijk zijn.

1 Zoo kan het christelijk Staatsregt naauwelijks beter dan door de geschiedenis der revolutionaire tijden worden gestaafd.

2

Zoodanige studie, zelfs in antichristelijken geest, brengt bewijzen voor het Christendom bij., La science ennemie se met en travail pour af,, fermir l'incrédulité: elle interroge la nature et les monumens, elle sonde ,, toutes les sources des connaissances spéculatives et traditionnelles: soixante ,, années s'écoulent dans ce labeur: et quel en est le résultat? D'établir sur un immense corps de preuves, qui s'accroissent de jour en jour, la vérité de ce que l'on-niait." La Mennais. ,, La philosophie conduit insensiblement

دو

دو

دو

à la théologie; et il est difficile de ne pas y entrer, quelque vérité que ,,l'on traite, parce qu'elle est le centre de toutes les vérités." Pascal.

دو

دو

دو

La

vérité chrétienne se trouve au terme de toutes les questions, au bout de toutes les discussions, au sommet de toutes les idées." Vinet. Van elke wetenschap geldt:,, philosophia, obiter libata, a Deo abducit, penitus ,, hausta reducit ad eundem."

* De christenwijsgeer moet toonen, la parfaite raison d'un systême que ,, la raison n'eût jamais inventé." Vinet.

▲ Het blijft onmogelijk alleen door wijsbegeerte een Christen te vormen. ,, Andemonstriren und eindemonstriren läszt sich einmal Gott den Menschen ,,nicht, wie überhaupt das Leben, so musz auch dieses höchste Leben, aus

دو

dem Leben und aus eigener Erfahrung, selbst erlernt und ergriffen, lebendig ,, ergriffen worden." Schlegel. - Daarbij is de wijsgeerige methode niet voor allen, niet voor de meesten geschikt. Het is waar, de sophisterij der vorige eeuw is de oorzaak der revolutionaire jammeren geweest, en wat valsche wijsgeerte bedierf, moet, zegt men, door echte worden hersteld; doch men vergeet dat de verderfelijke leer zelve uit een kwaad dat eerst genezen moet worden, ontsprong. Aus dem Herzen gehen hervor böse Gedanken. Die ,, Philosophie hat nicht in Frankreich den Unglauben herforgerufen, sondern der Unglaube die Philosophie. Das Zeitalter des höchsten Sittenverderbens, ,, der tiefsten praktischen Gottlosigkeit ging ja dem des theoretischen Un,, glaubens voraus. Soll nunn der abgeleitete Bach besser werden, so musz das Herz sein Elend empfinden; über das Herz musz von Oben der Geist der Gnaden und des Gebetes ausgegossen werden." Evang. Kirchen-Zeitung.

دو

دو

Zoo hebben wij in het Christendom de eenige bron van godsdienstige en wijsgeerige verlichting gezien', thans moet getoond worden dat het evenzeer de gansche historie, gewijde en ongewijde, bezielt.

• De christelijke waarheid is de oorsprong van al wat, hetzij in godsdiensten, hetzij in wijsgeerige stellingen goed en voortreffelijk is. Op het christelijke standpunt kan men, in goeden zin, eclecticus zijn. Van het Evangelie kan in waarheid worden gezegd wat Victor Cousin van zijn eigen stelsel beweert: ,, Il ne rencontre pas un seul systême d'un peu d'importance dans lequel il ,, ne retrouve quelque élément de lui-même. Il n'est pas forcé, pour s'absoudre, ,,de proscrire tous les systêmes; il lui suffit de séparer la part inévitable ,,d'erreur mêlée à la portion de vérité, qui est la force et la vie de chacun d'eux. Cette méthode, à la fois philosophique et historique, qui, en posses,,sion de la vérité, sait où retrouver des fragmens çà et là, c'est l'eclectisme."

دو